वयम्

वयम्

केस का गळतात?

डॉ. उज्ज्वला दळवी | 30 Jul 2021

सकस आहाराचा अभाव, थायरॉइडसारख्या हॉर्मोनची गडबड, मोठा आजार किंवा मानसिक ताणतणाव, केसांना तापवून कुरळे किंवा सरळ करणं, कॅन्सरची, रक्तदाबाची, संधिवाताची औषधं यांच्यातल्या कशानेही मातृपेशींना थकवा येतो. त्यांची विश्रांती संपतच नाही. नवे केस बनत नाहीत. जुने मात्र गळत राहतात. साधारण तीन महिन्यांत केसांचा विरळपणा जाणवायला लागतो. योग्य इलाजाने केसगळतीचं कारण दूर झालं की, त्यानंतर २ ते ६ महिन्यांत मातृपेशींचा थकवा जातो. केसांची वाढ पूर्वीसारखी होते. तशी झाली नाही तर वेगळे इलाज करावे लागतात.

वयम्

निसर्गातले नकलाकार

मकरंद जोशी | 27 Jul 2021

आता फुलपाखराने म्हणजे एका कीटकाने झाडाच्या वाळक्या पानाची नक्कल केल्यावर वनस्पतींच्या जगातले भिडू थोडेच मागे राहतील. वनस्पती आणि कीटक यांच्यातलं नातं त्यांच्या निर्मितीपासून चालत आलेलं आहे. फुलं येणाऱ्या वनस्पती या पृथ्वीवर उदयाला आल्या, तेव्हाच कीटकही अवतरले.

वयम्

गुप्त संदेश

राजीव तांबे | 23 Jul 2021

तुमच्या वाटीत पांढरी शाई नव्हती तर ते दूध होतं. हो की नाही?” “शाबास अन्वू. काडी दुधात बुडवून कागदावर मजकूर लिहायचा. तो वाळू द्यायचा. मग तो जवळजवळ दिसेनासा होईल, हे तू पाहिलंच आहेस. आता कागदाला खालून उष्णता दिल्याने दुधामधील सेंद्रिय पदार्थ जळतात. सेंद्रिय पदार्थांचे रेणू बाष्पाच्या रूपाने निघून जातात आणि कार्बन शिल्लक राहतो.

वयम्

स्कूल बस

डॉ. वैशाली वाडगावकर | 20 Jul 2021

कधीही नियम न तोडणारा हा माणूस आज एवढी अजिजी का करतोय, हे पोलीसदादांनी मनोमन जाणलं. ते स्वतःच्या मोटरसायकलवरून जग्गूदादांना बसपाशी घेऊन आले. तानी त्यांची वाटच बघत होती. तानीला आता काही काळ एकटीला तिथे शांत राहावं लागणार, म्हणून तिला समजावण्याचा प्रयत्न करत राहिले- “पुढचे किती दिवस कोण जाणे, पण आपली रोजची भेट होणं शक्य नाही. तानी, तू घाबरू नकोस. बाहेर पडायची परवानगी मिळताच मी येईन तुला भेटायला.

वयम्

ऑक्सिजन कमी का पडतो? (भाग- १)

डॉ. मानसी राजाध्यक्ष | 16 Jul 2021

जेव्हा काही कारणाने फुप्फुसातले काही ‘अल्विओलि’ बंद होतात, त्यांची वायू देवाणघेवाण करण्याची क्षमता काही कारणाने संपते तेव्हा मात्र, साहजिकच शरीराला आवश्यक तेवढा ऑक्सिजन म्हणजेच प्राणवायू उपलब्ध होत नाही. परिणामी, प्राण जातोय असं वाटायला लागतं, श्वास घ्यायला त्रास होतो, बैचेनी येते, ऊर्जा कमी पडते. अशा वेळी ‘ऑक्सिजन सिलेंडर’ची नळी पेशंटच्या नाकाला जोडतात. ऑक्सिजन सिलेंडरमध्ये २१ टक्के ऑक्सिजन असणारी साधी हवा नसून, शुद्ध म्हणजे ९५ ते ९९ टक्के ऑक्सिजनच असतो. साहजिकच फुप्फुसातले जे काही ‘अल्विओलि’ कार्यरत असतील, त्यांच्यापर्यंत जास्त प्रमाणातील ऑक्सिजन पोहोचतो, जिथून तो रक्तातील आवश्यक त्या सर्व पेशींना पुरेशा प्रमाणात मिळतो आणि पेशंटला परत ऊर्जा-निर्मिती करायला मदत होते.

वयम्

चंद्राला गिरक्या घातलेला वीर

शुभदा चौकर | 13 Jul 2021

एक तर, या मोहिमेत कायम आमच्या तिघांची टीम होती. कोणीच पहिला, दुसरा, तिसरा असं नव्हतं. म्हणजे इतकं की, चंद्रभूमीवर जो फलक ठेवला गेला, त्या स्टीलच्या फलकावर लिहिलं होतं- “Here men from the Planet Earth first set foot upon the Moon in July 1969. We came in Peace for all Mankind.” त्याखाली आम्हा तिघांच्या सह्या होत्या. म्हणजे माझे पाय लागले नाहीत, तरी मी होतोच की त्यात!

वयम्

अद्भुत अंटार्क्टिका भाग २

डॉ. मधुबाला चिंचाळकर | 11 Jul 2021

एक गमतीदार गोष्ट म्हणजे, येथे आकाशात सूर्य, चंद्र, ग्रह, तारे क्षितिजाला समांतर फिरताना दिसतात. पूर्वेला सूर्य उगवणे, मध्यान्हीला डोक्यावर येणे आणि संध्याकाळी तो पश्चिमेला मावळणे वगैरे आपल्याला इकडे नेहमी अनुभवास येणारा काही प्रकारच नाही. मग अंटार्क्टिकामध्ये दिवस-रात्र असते का ? अशीच रंजक माहिती सांगणारा हा अद्भुत अंटार्क्टिका भाग २ आहे.

वयम्

अद्भुत अंटार्क्टिका भाग १

डॉ. मधुबाला चिंचाळकर | 10 Jul 2021

येथील ९८% भूभाग बर्फाने आच्छादलेला आहे. येथील बर्फात आपल्या पृथ्वीवरील सुमारे ७०% गोड्या पाण्याचा साठा आहे. ह्यावरुन आपणा सर्वांच्या लक्षात आलेच असेल की अंटार्क्टिका खंड हा आपल्या किती अनमोल ठेवा आहे!

वयम्

बदलती हवा वनस्पतींच्या मुळावर?

श्रीराम शिधये | 09 Jul 2021

मोरा सांगतात की, उष्णकटिबंधात अतितप्त हवा आणि दुष्काळ यामुळे वनस्पतीच्या वाढीसाठी आवश्यक असणारे पोषक वातावरण वर्षातल्या २०० दिवसांत असणार नाही. याच भागातील वनस्पती आणि प्राणी यांच्यावर अतितप्त हवेचा अनिष्ट परिणाम होत असल्याचं नजीकच्या काळातच दिसून येईल. नव्यानं वनस्पती उगवणार नाहीत याचा अर्थ हवेत सतत टाकला जाणारा कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेणारी नैसर्गिक यंत्रणाच कमकुवत होत जाणार, असा होतो.

वयम्

पिंगूचा समुद्र

प्रवीण दवणे | 06 Jul 2021

स्वत:ची दिशा स्वत:च शोधून तो स्वत:च्या घराच्या परिसरात आला. सूर्यावरचा ढग आता दूर झाला. एकच, पण चमकदार सूर्यकिरण त्याच्या टप्पोर खवल्यांवर सर्रकन् चमकून गेला. त्यानं स्वत:कडे पाहिले. किती देखणे दिसत आहोत आपण! आणि सशक्तही झालो आहोत. त्या मघाचच्या बलाढ्य लाटा आणि आता या शांत. पण आपण आता वेगळे झालो आहोत. एवढ्यात आई-बाबांचा आवाज कानावर आला- “अभिनंदन सोन्या!” पिंगूबानं आणि पिंगुईनं एकमेकांकडे पाहिलं- “आता आपली काळजी मिटली. छोटा पिंगू मोठा झाला नि त्याचा समुद्रही!”

वयम्

खमंग सुगंध मातीचा!

शरद काळे | 04 Jul 2021

तुम्हांला माहितीये, मृद्गंधाची निर्मिती जीवाणू व कवके करीत असतात. जेव्हा माती उन्हाळ्यात अगदी कोरडी असते, तेव्हा देखील जीवाणू व कवके या दोन सजीव वर्गातील मंडळी त्यांचा जीवनक्रम जगत असतात. हे करताना त्यांच्या उत्सर्जक क्रियांमधून `जिओस्मिन’ नावाचा रासायनिक पदार्थ निर्माण होत असतो.

वयम्

माझे किशोरवय- दिलीप प्रभावळकर

अंजली कुलकर्णी | 03 Jul 2021

माझ्याकडे स्वतःला व्यक्त करण्याची ऊर्मी उपजतच होती आणि या पोषक वातावरणामुळे ती बहरली. आपल्याकडे संवेदनक्षमता, काहीतरी सांगण्याची, व्यक्त होण्याची ऊर्मी असेल आणि निरीक्षण शक्ती, एखाद्या गोष्टीचा आपल्या क्षेत्रात उपयोग करण्याची दृष्टी असेल, कुठल्याही छंदाचा पाठपुरावा करण्याची, आपल्यातल्या कलागुणांवर मेहनत घेण्याची तयारी असेल तर आपण नक्कीच चांगलं काहीतरी घडवू शकतो!

वयम्

मेघा रे मेघा रे... (शब्दांच्या जन्मकथा)

मंजिरी हसबनीस | 30 Jun 2021

संस्कृतमध्ये मेघासाठी असंख्य सुंदर अर्थपूर्ण शब्द आहेत. पहा हं, तो पाण्याचा साठा आहे, पाण्याचा वर्षाव करणारा आहे. म्हणून तो आहे जलभृत्, अम्बुवाह, जलवाह, जलधर, नीरद, वर्षधर, वर्षकर, सलिलद, सलिलधऱ; तो विजेबरोबर असतो म्हणून तो आहे तडित्पति, तडित्वत्, विद्युत्त्वत् तो आकाशात विहार करतो. म्हणून तो आहे नभश्चर, नभोध्वज, नभोगज, नभोधूम, गगनध्वज, तो कधी पांढरा, कधी काळा, व वाफेचा बनलेला आहे. म्हणून तो आहे नीलभ, श्वेतनील, कज्जल, श्वेतमाल, विचित्रदेह, धूमयेनि, तो गडगडाट करतो म्हणून तो आहे. नदनु, स्तनयित्नु. तो पाण्याचं सिंचन करतो म्हणून तो आहे सेचक.

वयम्

हिरव्याकंच पर्जन्यवनातील सैर

मेधा आलकरी | 27 Jun 2021

वैविध्य हे ह्या पर्जन्यवनाच वैशिष्ठ आहे. हवामान, वृष्टी, जमिनीचे प्रकार, त्याचा कसं, उंच सखलपणा, उन- सावलीचा लपंडाव या सर्वांत विविधता आहे. परिणामी वृक्षवल्ली, पशुपक्षी अन जीव-जंतूंची विविधता आहे. उष्ण हवामान आणि हवेतील आद्रता ह्यामुळे ही जंगल हिरवीगार आणि सकस दिसतात. ताजी मोकळी हवा पुरवतात. पाण्याचा मुबलक साठा मिळतो. जमिनीची झीज थांबते. उष्ण कटिबंधातील या जंगलात औषधी वनस्पतींही भरपूर आहेत.

वयम्

लवचीक ब्रश

राजीव तांबे | 25 Jun 2021

एका माध्यमातून दुसऱ्या माध्यमात प्रवेश करताना प्रकाश-किरणांची दिशा बदलते. ते वाकतात. हे येणारे प्रकाश-किरण वाकल्यामुळे आपल्याला प्रत्यक्ष ब्रश असतो त्यापेक्षा किंचित सरकल्यासारखा दुसऱ्या जागी दिसतो.”

वयम्

वाचणारी मुलं (फिनलंड भाग ५)

शिरीन कुलकर्णी | 22 Jun 2021

बसच्या आतमध्ये छान कप्प्यांची रचना होती आणि पुस्तकं, DVD, CD लावून ठेवलेल्या होत्या. बसमध्ये ड्रायव्हर आणि एक ग्रंथपाल होती. मी त्यांच्याशी सुद्धा थोड्या गप्पा मारल्या. त्यातून माझ्या हे लक्षात आलं की, अशा प्रकारे बसमधून पुस्तकं घेणं हा या मुलांसाठी एक उत्साहवर्धक आणि वेगळा अनुभव असतो. त्यातून त्यांच्यात वाचनाची गोडी निर्माण होण्यास हातभार लागतो.

वयम्

वक्त

'वयम्' प्रतिनिधी | 19 Jun 2021

"अरे देखो तो सही, यह देख सारा, मैं तेरे लिये क्या लाया हू- टेडीबिअर! और दानू देख ये पिली चॉकलेट, तुम्हे पसंद है ना? देख बहुत सारी लाया हू! तुम्हे पसंद है ना?" "नहीं अब्बू, मुझे नही पसंद. मुझे नहीं अच्छी लगती ये चॉकलेट. जर या दुनियेत चॉकलेट नसतं तर तुम्ही मला जवळ घेतलं असतं, मला वेळ दिला असता. आता या चॉकलेटमुळे तुम्ही माझ्यापासून दूर झालात. तुम्हांला वाटतं की, चॉकलेट दिलं की राग शांत झाला, ऐसा नहीं होता अब्बू..." दानियाला गदगदून आलं होतं, भरल्या डोळ्यांनी ती म्हणाली- "अब्बू यह टॉइज, टेडी, चॉकलेट हमें कुछ नहीं चाहिये. हमे सिर्फ आप चाहिये हो. आपका इतनासा वक्त चाहिये है."

वयम्

स्मार्ट नेटिझन भाग ५- फ्रेंड रिक्वेस्ट

उन्मेष जोशी | 17 Jun 2021

‘टू वे ऑथेन्टिफिकेशन’(Two Way Authentication) हे सेटिंग केले नसेल तर आजच करा. कारण तुमचे अकाउंट प्रायव्हेट नसेल, तर तुम्हांला कोण ‘फॉलो’ करत आहेत, यावर तुमचा काहीच अंकुश राहात नाही. म्हणून ही अकाउंट्स प्रायव्हेट असणे आवश्यक आहे. तुमचे अकाउंट कुणी हॅक करू नये, म्हणूनही Two Way Authentication करणे गरजेचे आहे.

वयम्

चंदाचं राज्य

प्रतीक्षा खासनीस | 14 Jun 2021

बापरे! पाणी अजूनही जवळ येतंच नव्हतं. मग खूप खूप वेळ चालल्यावर हळूहळू मला पाण्याचा आवाज ऐकू यायला लागला. माझ्या मैत्रिणींच्या हसण्याचा, बायकांच्या हसण्याचा आवाज जवळ जवळ येत होता. काहीजणी आमच्यापेक्षाही दुरून आल्या होत्या, सूर्य झोपायला जाण्याआधी सगळ्यांना घरी जायचं होतं. आईनं रांगेत आमची जागा पकडून ठेवली. मी माझ्या मैत्रिणीसोबत खेळत होते, नाचत होते. हळूहळू सगळे पाणी भरत होते, पण ते पाणी मातीच्या रंगाचं होतं, मातीनं भरलेलं.

वयम्

नावात काय (काय) आहे!

मकरंद जोशी | 11 Jun 2021

पक्ष्यांच्या बहुरंगी दुनियेत आपल्या रंगीबेरंगी रूपाने आकर्षित करून घेणारे पक्षी जसे आहेत, तसेच काहीसे दचकवणारे, विचित्र चेहऱ्यामोहऱ्याचेही आहेत. त्यातलाच एक म्हणजे ‘फ्रॉग माऊथ’. खरोखरच या पक्ष्याच्या तोंडाची ठेवण बेडकाच्या तोंडासारखी पसरट, फताडी असते. भारतामध्ये सह्याद्रीच्या रानात ‘सिलोन फ्रॉगमाऊथ’चे वास्तव्य आहे. रानातील वाळक्या पानांच्या रंगाची पिसे असलेला हा पक्षी निशाचर आहे.

वयम्

टीचभर नखांचा आधार

डॉ. उज्ज्वला दळवी | 08 Jun 2021

हाताच्या नखांची वाढ महिन्याला सुमारे ३.४७ मिमी आणि पायाच्या नखांची वाढ १.६२ मिमी इतकी होते. नखाच्या बुडाशी काही इजा किंवा आजार झाला तर त्याचा नखाच्या वाढीवर परिणाम होतो आणि त्याचा वण बुडापासून टोकापर्यंत सरकत जातो. टायफॉइडसारखा मोठा आजार झाला तर तशा वणाची पूर्ण आडवी रेषा येते. मोठा मार बसला तर दोन-तीन आठवडे नख वाढतच नाही. त्यानंतरही नखाचा तेवढा भाग ओबडधोबडच वाढतो. लहानपणी नखांची टोकं सतत कशावर ना कशावर आपटत धोपटत असतात. त्याच्या बुडाशी धक्का पोचतो आणि वणांच्या छोट्या पांढऱ्या कवड्या नखांवर उमटतात.

वयम्

कुडावळातले ‘पर्यावरणस्नेही’ दिवस

'वयम्' प्रतिनिधी | 05 Jun 2021

पर्यावरणीय जीवनशैली’ म्हणजे नैसर्गिक संसाधनांचा शाश्वत वापर करायचा आणि त्यानुसारच आपला आचार-विचार-कृती करायच्या. उदा. त्यांनी घर बांधलं ते स्वत: घातलेल्या मातीच्या कच्च्या विटांचं, दुपाखी, कौलारू, जमीनही मातीचीच. भिंतींना व जमिनीला रंगकाम शेणकाल्याचं. जेवण चुलीवर शिजवतात, किंवा शक्यतो सौरचुलीवर. सुरुवातीची कित्येक वर्षं त्यांनी घरामध्ये वीज जोडणीही घेतलेली नव्हती. रॉकेल मिळेनासं झालं आणि घरात वीज आली, पण एकावेळी एकच बल्ब सुरू राहील हा त्यांचा कटाक्ष असतो. साहजिक विजेचा महिन्याचा वापर दोन ते तीन युनिटचा! आश्चर्य वाटलं ना? पण ही सत्यकथा आहे.

वयम्

स्मार्ट नेटिझन भाग ४- तुमचे फोटो कुठे जातात?

उन्मेष जोशी | 31 May 2021

१३ ते १६ वयोगटातील मुलांना उन्मेष काका वारंवार हेच सांगतात की, आपण कोणाशी मैत्री करतोय, आपण कोणाला फॉलो करतोय, आपल्याला कोण फॉलो करतंय याची काळजी आपण घेतली पाहिजे. समोरचं अकाऊंट फेक आहे की खरं आहे, हे या वयात मुलांच्या लक्षात येत नाही. फेक अकाउंट ओळखण्याची क्षमता या वयात नसते म्हणून काळजी घेणं गरजेचे आहे. जगभरात या विषयावर जो अभ्यास झाला त्यातून हेच दिसून आलं आहे की, या वयात मुलांमध्ये तेवढी प्रगल्भता किंवा जाण नसते आणि त्यामुळे त्यांची फसगत होण्याची शक्यता असते.

वयम्

नक्की वाचा आणि नेट -key -भाषा भाग ३- ‘फ्लावर बेबीज’

धनवंती हर्डीकर (शिक्षणतज्ज) | 28 May 2021

‘फ्लावर बेबीज’ ही कादंबरी लिहिताना लेखिका अॅन फाइन यांनी ठिकठिकाणी विनोद आणि अतिशयोक्तीचा वापर केल्यामुळे ती वाचताना मजा येते, पण त्यांनी त्यात याच प्रकल्पाला बक्षिस मिळालं असं दाखवून खोटा खोटा गोड शेवट केलेला नाही. कारण तात्पुरतं बक्षिस महत्त्वाचं नाही, प्रकल्पातून सायमन काय विचार करायला शिकला, तेच आयुष्यात महत्त्वाचं. तुम्ही प्रकल्प करता, तेव्हा तुम्ही कशाला महत्त्व देता – मार्कांना की स्वतः शिकण्याला?

वयम्

मटकवायचं की पाळायचं !

प्रतिभा गोपुजकर | 25 May 2021

पश्चिम अरुणाचलमधील शेर्दुकपेन आणि मोंपा समाजाचे प्रसिद्ध ‘हरीण नृत्य’, या खूप खूप वर्षांपूर्वी घडलेल्या घटनेचे स्मरण करून देते.

वयम्

फिनलंड भाग ४- हम पढेंगे साथ साथ!

शिरीन कुलकर्णी | 23 May 2021

थोडक्यात सांगायचं तर फिनलंडची शिक्षणपद्धती सर्वसमावेशक आहे. सर्वसमावेशक म्हणजे सगळ्या प्रकारच्या मुला-मुलींना सामावून घेणारी. इथे विशेष (दिव्यांग) मुलांच्या वेगळ्या शाळा नाहीत. दिव्यांग मुलांनाही सर्वसामान्य शाळेत सामावून घेतलं जातं. काही अपंगत्व आहे, मतिमंदत्व, ADHD (अतिचंचल), जास्त चिडचिड करणारी किंवा स्वमग्न अशी मुलं सगळ्याच देशांमध्ये असतात. काही देशांमध्ये अशा मुलांसाठी वेगळ्या शाळा असतात. फिनलंड याला अपवाद आहे.

वयम्

काळी मांजर आणि भित्रा माणूस

सुरेश वांदिले | 21 May 2021

काळी मावशी आणि पांढरी मावशी मग मनुष्यप्राण्यांच्या जगात आल्या. पांढऱ्या मांजरीने मनुष्यप्राण्याला लळा लावला. पांढऱ्या मांजरी माणसांच्या घरात, वस्तीत राहू लागल्या. आणि काळ्या मांजरीने माणसांना सतत आडवं जाण्याचं व्रत घेतलं. त्यामुळे मनुष्यप्राण्याच्या मनात भीती निर्माण होत राहिली. मनात वाघोबांबद्दल जितकी भीती नसेल त्याच्या पन्नास पट भीती काळ्या मांजरीच्या आडव्या जाण्याची भरली. काळ्या मांजरीचा होरा खरा ठरला. भीतीपायी तिचं मिशीतल्या मिशीत हसणंही माणसाला दिसलं नाही.