रुपवाणी

सिनेमा, फिल्म, मूव्ही, चित्रपट या शब्दांसाठी रवीन्द्रनाथ टागोरांनी एक अस्सल भारतीय शब्द वापरला-रूपवाणी किती नेमका आणि अन्वयार्थक शब्द! रूप या शब्दातून या माध्यमाची दृश्यात्मकता तर वाणी या शब्दातून त्याचे ध्वनिरूप सूचित होते. त्यातूनच या चित्रपट अभ्यासविषयक नियतकालिकाचे नामाभिधान झाले-वास्तव रूपवाणी.
वास्तव रूपवाणी हे ‘प्रभात चित्र मंडळा’चे चित्रपट अभ्यासविषयक नियतकालिक गेली २५ वर्षे सातत्याने चालू आहे. चित्रपट संस्कृती खऱ्या अर्थाने रुजायची असेल, तर स्थानिक भाषांतून व्यवहार झाला पाहिजे, हे लक्षात घेऊन सुधीर नांदगावकर यांनी ‘वास्तव रूपवाणी’या मासिकाची १९९४ मध्ये सुरुवात केली. अमोल पालेकर, अरुण खोपकर, श्यामला वनारसे, विजय तेंडुलकर, रत्नाकर मतकरी, अशोक राणे, सुधीर नांदगांवकर, विजय पाडळकर, अनिल झणकर, रेखा देशपांडे ते थेट श्रीकांत बोजेवार, सुषमा दातार, गणेश मतकरी, अभिजित रणदिवे, संतोष पाठारे, अभिजित देशपांडे आदी अनेक जाणकारांनी ‘रूपवाणी’तून सातत्याने चित्रपटविषयक महत्त्वपूर्ण लेखन केले आहे.

 

सध्या सर्व विद्यापीठांतून माध्यमविषयक अभ्यासक्रम व त्याचा भाग म्हणून चित्रपटविषयक अभ्यासक्रम शिकवले जाऊ लागले आहेत. लवकरच चित्रपटविषयक स्वतंत्र विभाग व विद्यापीठेही अस्तित्वात येतील, तशा हालचालीही सुरू आहेत. या पाश्र्वभूमीवर, ‘वास्तव रूपवाणी’ सारख्या अभ्यासपूर्ण चित्रपटविषयक नियतकालिकाची विशेष आवश्यकता आहे. चित्रपटकलेचा जाणता रसिक व अभ्यासक घडवण्याचे काम ‘वास्तव रूपवाणी’ने सुरू ठेवले आहे. काळानुरूप या अंकाचे स्वरूप बदलते आहे एवढेच. बहुविध डॉट कॉमवर ‘रुपवाणी’च्या अंकातील लेखांसोबतच इतरही चित्रपटविषक काही मजकूर, चित्रफिती, माहिती दिली जाणार आहे.

बहुविध चे सभासदत्व* घ्या.

रुपवाणी

आपला सिनेमा त्यांचा सिनेमा

टीम सिनेमॅजिक | 08 Jul 2022

सिनेमा नावाचे वर्षानुवर्षे लोकांचे मनोरंजन करणारे, प्रबोधन करणारे, त्यांना कलात्मक आनंद देणारे माध्यम, असं काही वादळ उठवू शकेल असा विचार कोणी केला नसावा. भूतकाळात डोकावून पाहिले तर लक्षात येते की सिनेमांनी सनसनाटी निर्माण केली नाही, एखादा चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर त्यावर बंदी घालावी, त्याचा निषेध करावा, अशी प्रकरणे घडलीच नाहीत असे नाही. आणीबाणीच्या काळात राजकीय विधाने करणाऱ्या, राजकारणी लोकांचे चित्रण करणाऱ्या काही चित्रपटांवर आणि नंतरच्या काळात हिंसाचाराचे, समलैंगिकतेचे चित्रण करणाऱ्या चित्रपटांवर कधी सेन्सॉरकडून तर कधी कडव्या सामाजिक संघटनांकडून बंदी घालण्यात आली आहे. पण एखादा सिनेमा पाहायलाच हवा, तो नाही पहिला तर आपण फार मोठा गुन्हा केला आहे अशी तीव्र जाणीव करून देणारी परिस्थिती निर्माण करण्याचे प्रसंग घडले नव्हते. आज फोफावलेल्या समाजमाध्यमांचा यात मोठा सहभाग आहे यात शंकाच नाही पण त्याच बरोबरीने चित्रपटासारख्या वैश्विक भान देणाऱ्या कलामाध्यमाला संकुचित करण्याचा काही कलाबाह्य समूहाकडून जाणीवपूर्वक होत असलेला प्रयत्न संवेदनशील प्रेक्षकासाठी क्लेशकारक आहे.

कोरोना आणि फिल्म सोसायटी चळवळीच्या समस्या

टीम सिनेमॅजिक | 20 Jun 2022

रंगीत दूरदर्शन आणि खाजगी टीव्ही चॅनल्स यांच्या आक्रमणानंतर जसा चांगल्या चित्रपटांसाठीच्या फिल्म सोसायटीच्या स्वरूपातील प्रेक्षक चळवळीला तडाखा बसला होता, तसाच तडाखा आता कोरोनाच्या पहिल्या, दुसऱ्या, तिसऱ्या लाटेने बसला आहे. गेल्या अडीच वर्षात सार्वजनिक कार्यक्रमांवर शासकीय पातळीवरून निर्बंध घालण्यात आले आणि वेगवेगळे महोत्सव भरवणे तर सोडाच, पण नियमित चित्रपट प्रदर्शनही बंद करावे लागले. कार्यक्रमच नाही त्यामुळे वर्गणी जमा होण्याचा प्रश्नच नाही. काही ठिकाणी दरमहा दोन किंवा तीन चित्रपट सभासदांना दाखवण्यासाठी फिल्म सोसायटीने स्थानिक हॉल किंवा थिएटरचे वर्षाचे भाडे आगाऊ भरलेले असते. हे भरलेले पैसे कार्यक्रम करा किंवा करू नका, परत मिळत नाहीत. अनेक सोसायट्यांसमोर या प्रकारामुळे आर्थिक अडचणींचे प्रसंग उभे राहिले आहेत.

भारतीय सामाजिक चित्रपट आणि कुंकू

टीम सिनेमॅजिक | 28 May 2022

मराठी चित्रपटांमधे मास्टर विनायकांच्या ‘ब्रम्हचारी’, ‘ब्रँडीची बाटली अशा चित्रपटांमधूनही विनोदाच्या अंगाने सामाजिक विचार मांडलेला आपण पाहू शकतो. पण त्या काळाशी सुसंगत आणि जाणतेपणी सामाजिक प्रश्नांना सामोरं जाणारे चित्रपट पहायचे, तर आपल्याला प्रभात फिल्म कंपनीसाठी व्ही. शांताराम यांनी दिग्दर्शित केलेल्या ‘कुंकू’ (1937), ‘माणूस’ (1939), आणि ‘शेजारी’ (1941), या तीन चित्रपटांकडे पाहिल्या-वाचून पर्याय नाही. एका दिग्दर्शकाने, एका विशिष्ट भूमिकेतून आणि एकामागून एक केलेले हे चित्रपट असल्याने त्यांना विशेष महत्त्व आहे.

स्टारपणाचे ओझे झुगारून देणारा आदिनाथ कोठारे

टीम सिनेमॅजिक | 01 May 2022

हिंदी चित्रपटसृष्टीमध्ये घराणेशाहीवरून वादंग उठलेले असताना आपल्या मराठी मध्ये मात्र काही वारसदार आपल्या कर्तृत्वाने दिग्दर्शन , अभिनय या क्षेत्रामध्ये दर्जेदार कामगिरी करत आहेत. पाठीशी उभ्या राहणाऱ्या कलावंत आईवडिलांचे केवळ मानसिक पाठबळ बरोबर घेऊन ही तरुण पिढी या क्षेत्रात उतरली आहे. या लोकप्रियतेबरोबरच आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवातील हजेरी आणि राष्ट्रीय पुरस्काराने घेतलेली कामाची दखल, यातून स्वतःचे स्थान निर्माण करण्यात यशस्वी झाली आहे. आदिनाथ कोठारे हे या पिढीतील महत्त्वाचे नाव !

लता मंगेशकर श्रद्धांजली

टीम सिनेमॅजिक | 30 Mar 2022

भारतात अन परदेशातच नाही तर त्रिखंडात विजयपताका फडकवणाऱ्या ‘भारतरत्न’ लता मंगेशकर म्हणजे विश्वविख्यात गायिका लतादीदी. सरस्वतीच्या वीणेचा झंकार, उर्वशीच्या नुपुरांची रुणझुण आणि कृष्णाच्या मुरलीची साद हे सारे एकवटून विधात्याने एक सुरेल कंठ घडवला आणि 28 सप्टेंबर,1929 या प्रसिद्ध गायक दीनानाथ मंगेशकरांच्या स्वाधीन केला. 28 सप्टेंबर 1929 रोजी इंदूर इथे लतादीदींचा जन्म झाला.

चंद्रसूर्याची कहाणी मांडणारा केशराच्या देशातला चित्रपट चित्रपट : द सन ऑफ दॅट मून (इराण )

टीम सिनेमॅजिक | 14 Mar 2022

" इराणी संस्कृतीत सूर्य हे पुरुषाचे आणि चंद्र हे स्त्रीचे आदिम प्रतीक मानले जाते , पुरुष हा प्रकाश आणि स्त्री अंधाराचे प्रतिनिधित्व करते. पण माझा चित्रपट पुरुषाच्या तुलनेत स्त्रीच्या आयुष्यातील अंधार दर्शवतो ", ' द सन ऑफ दॅट मून ' (Khorshid-e- Aan Mah) या बलुची भाषिक प्रेमकहाणीची दिग्दर्शक सितारा एस्कन्दरी आपल्या चित्रपटाबद्दल सांगत होती .

स्थलांतरित पिढ्यांचे सांस्कृतिक विभाजन - द टेस्ट ऑफ फा

टीम सिनेमॅजिक | 06 Feb 2022

मानवाच्या इतिहासात स्थलांतर हा अतिशय महत्त्वाचा घटक राहिलेला आहे. ही स्थलांतरे विविध कारणांसाठी झालेली असली तरी, पोटाची खळगी भरणे वा संकटांपासून दूर जाणे, ही त्यातल्या त्यात महत्त्वाची कारणे त्यामागे आहेत. गेल्या काही वर्षांत हा प्रश्न प्रकर्षाने चर्चेत आलेला आहे. अलीकडे युरोपात झालेल्या स्थलांतराच्या ह्रदयद्रावक कहाण्या आपण पाहत आहोतच. स्थलांतरामुळे अनेक प्रश्न निर्माण होतात. राष्ट्र, भाषा, जात, श्रद्धा, अस्मिता व त्यांचे राजकारण याशिवाय वेगवेगळ्या सामाजिक गुंतागुंती आदी मुद्द्यांवर मूळचे व बाहेरचे यांच्यात होणारा संघर्ष व नंतर जुळवून घेणे ही प्रक्रिया कायम चालणारी आहे. अशी प्रक्रिया विविध माध्यमांमधून आपल्यासमोर येते.

केरळ आंतरराष्ट्रीय लघुपट आणि माहितीपट महोत्सव

टीम सिनेमॅजिक | 23 Jan 2022

चित्रपट साक्षर असलेला केरळी प्रेक्षक केवळ मनोरंजनवादी चित्रपट पहात नाही तर माहितीपट आणि लघुपट सुद्धा तितक्याच आत्मीयतेने पाहतो याचा प्रत्यय नुकत्याच पार पडलेल्या १३ व्या केरळ माहितीपट आणि लघुपट आंतरराष्ट्रीय महोत्सव आला.

सर - एक सहजसौंदर्य

टीम सिनेमॅजिक | 06 Jan 2022

लॉकडाऊनचा भयावह काळ, आर्थिक अस्थिरतेचे दिवस, बॉलिवूडबाबतचे कानी येणारे सावळे गोंधळ, भरीस भर म्हणून मुंबईतले राजकीय गोंधळ आणि असं एकंदर काही आलबेल नसतानाच्या काळात पुस्तकं आणि सिनेमा या दोन कलामाध्यमांनी आपल्याला सांभाळून घेतलं ही वस्तुस्थिती आहे. त्यातही सिनेमा हे माध्यम तुलनेनं सहज येऊन भेटणारं माध्यम आहे असं म्हटलं तर ते वावगं ठरू नये. विशेषतः जगभरातील OTT प्लॅटफॉर्मनं ते सहजसुलभ तर केलंच पण कंटेंटनंही तिथे मोकळा श्वास घेतला हे सत्य आहे. नुकताच काही महिन्यांपूर्वी 'इज लव्ह इनफ ? सर..' हा रोहेना गेरा यांचा सिनेमा नेटफ्लिक्सवर पुनःप्रदर्शित झाला. या सिनेमाचं मूळही 'उत्तम कंटेंट'च्या मातीतूनच उगवलेलं आहे.

दोन सृजन आविष्कारांचा पडद्यावर न अवतरलेला चित्रपट

टीम सिनेमॅजिक | 29 Dec 2021

सत्यजित राय यांनी पंडित रवि शंकर यांच्या मैफलीला मुळाशी धरून आखणी केलेली ही फिल्म कधी बनलीच नाही त्या फिल्म ची रेखाटनं, त्याच्या नोंदी इतर आखणी राय यांनी केली होती. फिल्मची पटकथा लिहिताना रेखाटनं काढणे प्रसंग दृश्य व त्याचे दृश्यांकन अशी राय यांच्या चित्रीकरणाची पद्धत असायची विजया राय यांनी अशी काही स्केचेस Bijoya Ray Remembers-Satyajit Ray At Work या पुस्तकात प्रकाशित केली होती. प्रस्तुत पुस्तकाची मांडणी ही त्याच अनुषंगाने करण्यात आली आहे. त्यात संबंधित फिल्म ची स्केचेस. शॉटस् कसे घ्यायचे या संदर्भातील सूचना त्यांच्या नोट्स यांचा समावेश करण्यात आला आहे.

अविस्मणीय इफी महोत्सव

टीम सिनेमॅजिक | 15 Nov 2021

भारताचा ५१वा आंतरराराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव ‘इफ्फी २०२१ ’संपला पण त्याच्या आभासी पडद्यावर अवतरलेल्या चित्रपटातल्या एबा ,मरियम , मेहरुनिसा , रेमन्दा ह्या अगदी वेगळ्या देश-धर्म -संस्कृतीतल्या ,स्तरातल्या आणि परिस्थितीतल्या व्यक्तिरेखा मनात घर करून राहिल्या.

साधेपणाने साजरा झालेला दर्जेदार ५१ वा इफ्फी

टीम सिनेमॅजिक | 18 Oct 2021

कोविडच्या संकटामुळे नोव्हेंबरमध्ये होणारा ५१ वा इफ्फी यावेळी जानेवारी २१ मध्ये साधेपणाने साजरा झाला. प्रतिनिधींना घरबसल्या चित्रपट पाहता यावेत म्हणून ऑनलाईनच्या माध्यमातून काही निवडक चित्रपटांचे प्रक्षेपण करण्यात आले. अशा प्रकारचा हा पहिलाच प्रयत्न असल्यामुळे अनेक तांत्रिक अडचणी आल्या पण शो मस्ट गो ऑन या तत्वाने इफ्फी पार पडला.

युद्धाच्या छायेत चिंटू का बर्थ डे

टीम सिनेमॅजिक | 07 Sep 2021

ओटीटी प्लॅटफॉर्म हे चांगल्या, आशयघन व इंडिपेन्डन्ट पद्धतीनं बनवल्या गेलेल्या सिनेमांसाठी उत्तम प्लॅटफॉर्म आहेत. हे सिनेमे थिएटरमध्ये रिलीज झाले तर प्रेक्षक प्रतिसादाविना दुर्लक्षिले गेले असते. निर्मात्यांना गुंतवलेल्या पैश्यांची परतफेड मिळाली नसती वरतून कायमचा फ्लॉपचा शिक्का बसला असता. ओटीटी प्लॅटफॉर्ममुळे सिनेमाची चांगली समज असणारा प्रेक्षक त्याच्याकडे आकृष्ट होईल व तसेच विविध सोशल मीडिया साईट्सवरील चर्चेत तो चर्चिला जाणार. माऊथ पब्लिसिटीचा त्याला फायदा होईल. त्यामुळे प्रेक्षक प्रतिसादाचा विचार करून तो ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर रिलीज केला तर मोठ्या प्रमाणात पण हक्कानं बघितला जाईल हा फायदा आहेच.

थरारक जलीकट्टू

टीम सिनेमॅजिक | 26 Aug 2021

जलीकट्टू हा लीजो जोस पेलीसरी या दिग्दर्शकाचा सिनेमा आहे. त्याच्या द अंगमली डायरीज, ई.मा.यु. या सिनेमांनी त्याला चर्चेत आणलं. वेगळे विषय, त्यांची वास्तववादी हाताळणी, सिनेमातील असंख्य पात्रं, छायांकन, ध्वनी यासारख्या महत्त्वाच्या विभागांवर विशेष लक्ष देऊन केलेलं काम यामुळे त्याचे सिनेमे वेगळे ठरतात.

सुमित्रा भावे यांचे लघुपट

टीम सिनेमॅजिक | 16 Aug 2021

अक्षय शेलार हे गेले काही महिने ‘भावे आणि सुकथनकरांचा सिनेमा’ या पुस्तकाचे लेखन करीत आहेत. सुमित्रा भावे यांचे निधन झाल्याच्या पार्श्वभूमीवर या आगामी पुस्तकातील हा संपादित अंश.

अनपाॅझ्ड: कठीण काळातल्या बदललेल्या जगण्याचं कोलाज

टीम सिनेमॅजिक | 19 Jul 2021

लॉकडाऊनच्या काळात बदललेले मानवी व्यवहार, नातेसंबंध यांच्या कथा हा कोरोनाच्या काळात उदयाला आलेला एक नवीन जॉनर होऊ पाहतोय की काय, अशी परिस्थिती आहे. मात्र त्यातही या विषयावर लघुपट, चित्रपट बनवताना कलाकारांचा, लेखकांचा कस लागतोय. सामाजिक अंतराचे नियम पाळून शूट करणं, मर्यादित पात्रं असलेल्या कथा लिहिणं आणि त्यातूनही आपल्याला जे सांगायचं आहे, ते मनोरंजनाचे अनेक पर्याय हाताशी असलेल्या प्रेक्षकांपर्यंत नेमकं पोहोचवणं, ही खचितच सोपी गोष्ट नाही. तरीही हे प्रयोग होत आहेत आणि त्यातून नवीन, आशयघन कलाकृती प्रेक्षकांना पाहायला मिळत आहेत, ही आनंदाची बाब आहे. अलीकडेच याच पठडीतला 'अनपॉझ्ड' नावाचा एक चित्रपट अमेझॉन प्राईमवर प्रदर्शित झाला आहे. पाच वेगवेगळ्या दिग्दर्शकांचे एकाच सूत्राने बांधलेले पाच लघुपट या चित्रपटात आहेत.

प्रभात चित्र मंडळ वर्धापन दिन

टीम सिनेमॅजिक | 06 Jul 2021

*५ जुलै - 'प्रभात चित्र मंडळ’ स्थापना दिन- सिनेमा या कलामाध्यमाकडे सजगपणे पाहण्याची जाण रुजवणाऱ्या ‘प्रभात चित्र मंडळ’ या संस्थेचा स्थापना दिन. *त्या निमित्त दिनकर गांगल यांचा लेख*

शमिक बंडोपाध्याय यांची मुलाखत : भाग २

टीम सिनेमॅजिक | 21 Jun 2021

डॉ. शमिक बंद्योपाध्याय हे बंगालमधील ख्यातनाम समीक्षक आहेत, इंग्रजी साहित्य हा त्यांचा खास अभ्यासाचा विषय. भारतीय रंगभूमी, चित्रपट आणि कलाव्यवहार यांचेही ते ज्येष्ठ अभ्यासक आहेत.

शमिक बंडोपाध्याय यांची मुलाखत

टीम सिनेमॅजिक | 06 Jun 2021

खास मुलाखत: शमिक बंद्योपाध्याय मुलाखतकार : डॉ. श्यामला वनारसे डॉ. शमिक बंद्योपाध्याय हे बंगालमधील ख्यातनाम समीक्षक आहेत, इंग्रजी साहित्य हा त्यांचा खास अभ्यासाचा विषय. भारतीय रंगभूमी, चित्रपट आणि कलाव्यवहार यांचेही ते ज्येष्ठ अभ्यासक आहेत. त्यांनी सेज पब्लिकेशन तर्फे भारतीय भाषातील नाटकांची अन्य भाषात पोचण्याचा मार्ग म्हणून अनेक संहितांची इंग्रजी भाषांतरे त्यांनी सेज प्रकाशनातर्फे प्रसिद्ध केली. सत्यजित राय यांचे आणि त्यांच्या कुटुंबाचे स्नेहसंबंध असल्याने त्यांनी राय यांचे काम जवळून पाहिले आहे, कलेचा खोलवर वेध घेण्याची त्यांची शैली खास आहे.

‘द ट्रायल ऑफ द शिकागो ७

टीम सिनेमॅजिक | 16 May 2021

अॅरन सोर्किन लिखित आणि दिग्दर्शित ‘द ट्रायल ऑफ द शिकागो ७’ शिकागोत सुरू असणाऱ्या एका खटल्याची कथा सांगतो. १९६८ च्या ‘डेमोक्रॅटिक नॅशनल कनवेंशन’ दरम्यान विविध संघटना शिकागोत एकत्र येऊन व्हिएतनाम युद्धाविरोधात शांतिपूर्ण मार्गाने निदर्शनं करण्याचं ठरवतात. सरकार या निदर्शनांना परवानगी नाकारते तरीही निदर्शक आपल्या भूमिकेवर ठाम राहतात. यादरम्यान पोलिस आणि निदर्शकांमध्ये संघर्षाची ठिणगी उडते.

चित्रस्मृती

टीम सिनेमॅजिक | 22 Apr 2021

सिनेमावाले प्रत्येक लहान मोठ्या गोष्टीची बातमी अथवा जाहिरात करतात याची तुम्हा आम्हा सर्वांना चांगलीच कल्पना आहे. ( दोन्हीत खूपच फरक आहे, तो कधी कधी राहत नाही हा विषयच वेगळा. ) अशीच जाहिरात अमिताभ बच्चन पहिल्यांदा गायला तेव्हाही करण्यात आली.

आनंदी गोपाळ - प्रेरणादायी 

टीम सिनेमॅजिक | 30 Mar 2021

या चित्रपटाला अनेक बाजू आहेत. एका दृष्टीने तोआनंदीबाईंची आणि गोपाळरावांचीही यशोगाथा आहे. दुसऱ्या बाजूने ती अनिष्ट सामाजिक प्रवृत्तींवर केलेली टिका आहे.

चित्रस्मृती - सिनेमा हिट झाला आणि चरित्र नायक 'हीरो ' झाले.....

दिलीप ठाकूर | 23 Mar 2021

सिनेमाचा पहिला शो सुरु झाला तोच राजाच्या भूमिकेतील अशोककुमार आणि राणाच्या भूमिकेतील प्राण यांच्यावरील 'दो बेचारे बिना सहारे देखो पुछ पुछ कर हारे ' या गाण्याच्या क्रेझने!

विशफुल थिंकिंग आणि निशिकांत कामत

टीम सिनेमॅजिक | 06 Dec 2020

सकारात्मक भावनेचा आविष्कार निशिकांत कामतच्या चित्रपटातून पहायला मिळाला. त्याच्या सगळ्या व्यक्तिरेखा न्याय मिळवण्यासाठी आपापल्या क्षमतेनुसार व्यवस्थेशी लढा देताना आणि त्यात यशस्वी होताना दिसतात. चित्रपटातील विशफुल थिंकिंग वास्तवात मात्र अभावानेच उतरतं, हे निशिकांत कामतच्या अकाली मृत्यूने सिद्ध करून दाखवलं.

असिस्टंटच्या नजरेतून... चित्रपट दिग्दर्शक रत्नाकर मतकरी

टीम सिनेमॅजिक | 19 Oct 2020

साहित्यकार रत्नाकर मतकरी यांनी दिग्दर्शित केलेल्या   'इन्व्हेस्टमेंट' या चित्रपटाला सर्वोत्कृष्ट मराठी चित्रपटाचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला होता. या चित्रपटात त्यांना दिग्दर्शनात सहाय्य करणारे त्यांचे सहकारी अरविंद औंधे यांनी वाहिलेली आदरांजली !
Install on your iPad : tap and then add to homescreen